Σύμφωνα με το πλαίσιο αξιολόγησης του PISA, ο εγγραμματισμός στην Κατανόηση Κειμένου προσδιορίζει (και προσδιορίζεται από) την ευχέρεια ενός αναγνώστη να κατανοεί γραπτές μορφές λόγου, την ικανότητά του να προβληματίζεται πάνω σε διαφόρων μορφών γραπτά κείμενα, τη δυνατότητά του να αξιοποιεί τις πληροφορίες αυτών των κειμένων, προκειμένου, εν συνεχεία, να επιτυγχάνει τους στόχους του, να διευρύνει διαρκώς το γνωστικό του σύμπαν και, βεβαίως, να συμμετέχει με αξιώσεις στην κοινωνική ζωή.
Ο ορισμός αυτός υπερβαίνει την αντίληψη για τον αλφαβητισμό, ο οποίος συνδέεται με την αποκωδικοποίηση και την κατά λέξη κατανόηση ενός κειμένου. Διότι ο εγγραμματισμός εμπεριέχει τόσο την έννοια της κατανόησης, όσο και τη δυνατότητα της χρήσης των γραπτών πληροφοριών, τον προβληματισμό πάνω σ’ αυτές, αλλά και τον ενεργό και διαδραστικό ρόλο κάθε αναγνώστη στην παραγωγή νοήματος (και, ενδεχομένως, στην ανάληψη δράσης) μέσα από γραπτά κείμενα.
Για την οργάνωση του πεδίου της έρευνας, η έννοια του εγγραμματισμού στην Κατανόηση Κειμένου καθορίζεται από τρεις αλληλένδετους άξονες:
- τη μορφή και τα είδη των κειμένων,
- τις διεργασίες και
- το πλαίσιο επικοινωνίας.
Τα Κείμενα
Η μορφή των κειμένων
- Συνεχή κείμενα: αποτελούνται από λέξεις και προτάσεις οργανωμένες σε παραγράφους. Οι παράγραφοι μπορεί να εντάσσονται σε ακόμη μεγαλύτερες δομές, όπως οι ενότητες, τα κεφάλαια και τα βιβλία (αφηγήσεις, εκθέσεις, περιγραφές, οδηγίες, έγγραφα, πρακτικά κλπ).
- Μη συνεχή (πολυτροπικά) κείμενα: Πρόκειται για εικόνες, πίνακες, διαγράμματα, σχηματικές απεικονίσεις, χάρτες κ.α., τα οποία είτε πλαισιώνουν ένα γραπτό κείμενο είτε από μόνα τους συνιστούν ένα κειμενικό περιβάλλον πρόσφορο για αναζήτηση πληροφοριών και για εξαγωγή συμπερασμάτων.
Τα είδη των κειμένων
Τα κείμενα που χρησιμοποιούνται στο PISA διακρίνονται με βάση τον κύριο ρητορικό τους στόχο σε περιγραφικά, αφηγηματικά, πραγματολογικά, κατευθυντικά και σε κείμενα επιχειρημάτων και αλληλεπίδρασης.
- Τα περιγραφικά κείμενα : συνθέτουν τις υποκειμενικές εντυπώσεις για τις δια-τομικές σχέσεις ή τις σχέσεις μεταξύ των υφιστάμενων πραγμάτων, αλλά και εμπεριέχουν τις ιδιότητες και τις κατευθύνσεις στον χώρο (π.χ. μια ταξιδιωτική αφήγηση ή ένα ημερολόγιο). Σε ένα δεύτερο επίπεδο, συνιστούν αντικειμενικές παρατηρήσεις στο χώρο (π.χ. ένας γεωγραφικός χάρτης ή η περιγραφή μιας διαδικασίας σε ένα τεχνικό εγχειρίδιο).
- Τα αφηγηματικά κείμενα διακρίνονται σε: Αφηγήσεις (μυθιστορήματα, νουβέλες, θεατρικά έργα, κόμικς), Αναφορές (π.χ. βιογραφίες), Πληροφοριακά άρθρα (ειδησεογραφία στις εφημερίδες ή στον περιοδικό τύπο).
- Τα πραγματολογικά κείμενα διακρίνονται σε: Δοκίμια, Ορισμούς, Επεξηγήσεις (π.χ. λήμματα των εγκυκλοπαιδειών ή επιστημονικές θέσεις), Περιλήψεις (π.χ. το κείμενο στο οπισθόφυλλο ενός βιβλίου), Πρακτικά συνεδρίων, Ερμηνείες κειμένων (π.χ. ένας εννοιολογικός χάρτης).
- Τα κατευθυντικά κείμενα διακρίνονται σε: Οδηγίες (π.χ. συνταγές μαγειρικής, οδηγίες για τη λειτουργία ενός λογισμικού), Κανόνες ή κανονισμούς (π.χ. οι όροι συμμετοχής στην προκήρυξη ενός διαγωνισμού ή οι απαραίτητες ενέργειες για άδεια οδήγησης ή για άδεια οικοδομής).
- Τα κείμενα επιχειρημάτων διακρίνονται σε: Κείμενα πειθούς (π.χ. ένα διαφημιστικό κείμενο), Σχολιασμούς (π.χ. κριτική ενός βιβλίου ή ενός έργου), Επιστημονική επιχειρηματολογία (π.χ. άρθρο σε επιστημονικό περιοδικό).
- Τα κείμενα αλληλεπίδρασης: Πρόκειται για γράμματα και προσκλήσεις, δημοσκοπήσεις, ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις
Οι διεργασίες στην Κατανόηση Κειμένου
Πρόκειται για τις κάθε είδους νοητικές στρατηγικές, για τις προσεγγίσεις ή τους ενδεχόμενους στόχους που υιοθετούν οι αναγνώστες, προκειμένου να χειριστούν κείμενα για διάφορες ανάγκες προσωπικού, επαγγελματικού ή κοινωνικού χαρακτήρα. Αξιολογούνται οι ακόλουθες διεργασίες:
- Ο εντοπισμός και η συνακόλουθη εξαγωγή πληροφορίας.
- Η κατανόηση και η δυνατότητα ερμηνείας ενός κειμένου.
- Ο προβληματισμός και η αξιολόγησή του (επί της μορφής και επί του περιεχομένου του συγκεκριμένου κειμένου).
Το πλαίσιο επικοινωνίας
Τα κείμενα που επιλέγονται για το πρόγραμμα PISA, διακρίνονται με βάση τη χρήση για την οποία προορίζονται από τον συγγραφέα τους, αλλά και με κριτήριο τα πρόσωπα που σχετίζονται -άμεσα ή έμμεσα- με αυτά. Έτσι, έχουμε:
- κείμενα για προσωπική χρήση
- κείμενα για δημόσια χρήση
- κείμενα για επαγγελματική χρήση και
- κείμενα για εκπαιδευτική χρήση.
Παραδείγματα θεμάτων θα βρείτε εδώ