Με μεγάλη συμμετοχή εκπαιδευτικών πραγματοποιήθηκε το διήμερο συνέδριο που διοργάνωσε το ΙΕΠ, με θέμα: «Εκπαίδευση στη Δημοκρατία, Δημοκρατία στην Εκπαίδευση», στις 19 και 20 Απριλίου, στην Αθήνα.
Την έναρξη του Συνεδρίου χαιρέτισαν οι: Δημήτρης Σεβαστάκης, Πρόεδρος της Διαρκούς Επιτροπής Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής, Μαρία Γιαννακάκη, Γενική Γραμματέας Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, Φωτεινή Κούβελα, Γενική Γραμματέας Ισότητας και Μαρία Γαβουνέλη, Πρόεδρος Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, Διαφάνειας και Ανθρώπινων Δικαιωμάτων
Την πρώτη ημέρα οι εισηγήσεις αφορούσαν το θεωρητικό πλαίσιο της Δημοκρατίας στην Εκπαίδευση, καλές πρακτικές που εφαρμόστηκαν, αλλά και το νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο. Η δεύτερη ημέρα περιελάμβανε εργαστήρια, συζητήσεις στρογγυλής τραπέζης και παρουσιάσεις.
Στη Δημοκρατία ως πολίτευμα, αξίωση και στάση, αναφέρθηκε ο Πρόεδρος του ΙΕΠ, Γεράσιμος Κουζέλης, διαπιστώνοντας την απόσταση μεταξύ των διακηρυγμένων δικαιωμάτων και των προϋποθέσεων άσκησής τους. Απέναντι στην παρουσία και την ανοχή έναντι αντιδημοκρατικών, φασιστικών δυνάμεων, στον αυταρχισμό, τον εθνικισμό, τον στερεοτυπικό, ρατσιστικό λόγο, η εκπαίδευση οφείλει να ασκεί στη Δημοκρατία. Μέσα από την ίδια την παιδαγωγική σχέση, η οποία οικοδομείται για να αρθεί, προετοιμάζεται η χειραφέτηση του πολίτη, εφόσον ως στόχος της αγωγής προσδιορίζεται η αυτονομία του μαθητή. Η «Αγωγή μετά το Άουσβιτς» θα πρέπει να δίνει δύναμη για αναστοχασμό, για μη συμπόρευση με αυταρχικές ιδέες. Σε αυτό το πλαίσιο, τόνισε ο Γ. Κουζέλης, εντάσσονται και οι πρωτοβουλίες του ΙΕΠ, όπως η «Θεματική Εβδομάδα», το μάθημα «Πολίτης και Δημοκρατία», ενώ παράλληλα τόνισε την ανάγκη να ενισχυθεί η ενδοσχολική δημοκρατία, με τέτοια διαχείριση του χώρου, του χρόνου και του λόγου, ώστε η τάξη και οι κοινότητες μαθητών και εκπαιδευτικών να αποτελούν πραγματική άσκηση στη Δημοκρατία.
Για «αδικαίωτα και αδικοχαμένα δικαιώματα» έκανε λόγο ο αντιπρόεδρος του ΙΕΠ, Παύλος Χαραμής, αναφερόμενος στα χρόνια της κρίσης και πώς αυτή οδήγησε αναπόφευκτα σε ακραία κοινωνική ένταση με διπλό αποτέλεσμα, από τη μια την ενίσχυση των δομών επιτήρησης και ελέγχου, και από την άλλη, την ενδυνάμωση του ακροδεξιού εξτρεμισμού, που υπονομεύει ακόμα και στο χώρο του σχολείου έννοιες όπως ισότητα, δημοκρατία και δικαιώματα. Για τη συστηματική καλλιέργεια των δημοκρατικών αξιών και των δικαιωμάτων στο χώρο του σχολείου, επιβάλλεται συλλογική δέσμευση και αυτό συνεπάγεται μια σειρά παιδαγωγικών προϋποθέσεων, με αξιοποίηση των εργασιών παιδαγωγών, όπως ο Piaget και ο Freire: Από τη μια το παιδί στη σχολική ζωή του, πρέπει να έχει την ευκαιρία να αισθανθεί το ίδιο την ανάγκη της αλληλεγγύης ή της δικαιοσύνης και να ανακαλύψει έτσι, χάρη στη δική του δραστηριότητα, τους στοιχειώδεις κανόνες της κοινωνικής ζωής και από την άλλη, όπως υποστηρίζει ο Freire, τα γνωστικά αντικείμενα να αντιμετωπίζονται ως ιδέες για κριτικό στοχασμό, ώστε η σχολική τάξη να μετατρέπεται σε χώρο συνέρευνας με τα μέλη της σε συνεχή διάλογο, σε εργαστήρι άσκησης και βίωσης της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων.
Απαντώντας στο ερώτημα «αν τα παιδιά έχουν δικαίωμα να έχουν δικαιώματα», η Δήμητρα Μακρυνιώτη, καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο ΤΕΑΠΗ, ΕΚΠΑ, επισήμανε ότι στην εκπαίδευση διαμορφώνονται «σχέσεις ασυμμετρίας», δεδομένου ότι στηρίζονται σε «ομάδες που ξέρουν και σε ομάδες που δεν έχουν αυτή τη γνώση». Στο πλαίσιο αυτό, το παιδί αντιμετωπίζεται ενιαία ως προσωποποίηση της αθωότητας, άρα ως εξαρτημένο υποκείμενο που χρειάζεται φροντίδα και συμπόνια. Γύρω από την έννοια της «αθωότητας» χτίζεται ένα ιδεολογικό και πολιτικό οικοδόμημα περί ενιαίας παιδικής ηλικίας, συνώνυμης με «την άγνοια του κόσμου» και παραβλέπεται το παιδί ως μέλος μιας κοινωνίας η οποία δεν είναι ομοιογενής. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, απέναντι στο «κανονικό και αποδεκτό παιδί» τοποθετείται το «μη αποδεκτό», αυτό που έχει μια διαφορετική από την προβλεπόμενη μορφή παιδικότητας και το οποίο περιθωριοποιείται. Το ερώτημα επομένως που τίθεται είναι πώς κατανέμονται τα δικαιώματα μέσα στις διαφορετικές παιδικότητες, πώς θα μετριαστεί η απόκλιση μεταξύ νομικών κειμένων (όπως η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού) και πραγματικότητας, πώς μπορούν να υπάρξουν θεσμοί και σχέσεις που θα αναγνωρίζουν «τοπικότητες», πώς εντός της οικουμενικότητας θα συμπεριλαμβάνεται και το μερικό.
Στην εκπαίδευση των προσφύγων ως άσκηση δημοκρατίας αναφέρθηκε η Προϊσταμένη Αυτοτελούς Τμήματος Συντονισμού και Παρακολούθησης Εκπαίδευσης Προσφύγων ΥΠΠΕΘ, Γκέλη Αρώνη, επισημαίνοντας θέματα όπως την αστάθεια του προσφυγικού πληθυσμού και τη διαφορά εθνικότητας και νομικού καθεστώτος. Παρουσίασε τις Δομές Εκπαίδευσης Προσφύγων, οι οποίες ιδρύθηκαν με ευθύνη Επιστημονικής Επιτροπής, του ΙΕΠ και των Συντονιστών Εκπαίδευσης Προσφύγων και επισήμανε τις επιπρόσθετες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι αρμόδιοι φορείς στο έργο τους (άγνωστο προφίλ παιδιών, ελλιπή ή ανύπαρκτα προηγούμενα ακαδημαϊκά στοιχεία κλπ). Παράλληλα αναφέρθηκε και στις αντιδράσεις, φορέων, οργανώσεων, της τοπικής κοινωνίας και των Συλλόγων Γονέων. Εντούτοις η εκπαίδευση των προσφύγων μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στις προκαταλήψεις και να βοηθήσει στη δημιουργία σχολείων με κοινωνική ευαισθησία και ευελιξία που θα προσανατολίζει τους μαθητές και τις μαθήτριες σε πολλαπλές αναγνώσεις της πραγματικότητας, επισήμανε καταληκτικά.
Ο πρώην Συνήγορος του Παιδιού, Γιώργος Μόσχος, μίλησε με θέμα «Τα δικαιώματα και η άσκηση στη δημοκρατία, στο σύγχρονο σχολείο: Από τη θεωρία στην πράξη». Τόνισε ότι τα παιδιά έχουν δικαίωμα να πηγαίνουν στο σχολείο, αλλά και να «αντιστέκονται» στην εκπαίδευση. Από το 2003 ο «Συνήγορος του Παιδιού επισήμανε την ανάγκη να ενδυναμωθεί η οπτική και η φωνή του παιδιού και να συνυπολογίζονται από τους ενηλίκους οι απόψεις και οι επιθυμίες του. Για αυτούς τους λόγους είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος των μαθητικών κοινοτήτων, οι οποίες θα πρέπει να αναβαθμιστούν δεδομένου ότι μπορούν να λειτουργήσουν ως βιωματικό εργαστήριο στη Δημοκρατία.
Την εμπειρία του Συνήγορου του Πολίτη για τα Δικαιώματα του Παιδιού παρουσίασε η Θεώνη Κουφονικολάκου, Βοηθός Συνήγορος, και συγκεκριμένα του Κύκλου Δικαιωμάτων Παιδιού, καθώς και όσα προβλέπονται στη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία και συνδέει την εκπαίδευση με την ιδιότητα του πολίτη.
Για τη σύνδεση του ακτιβισμού υπέρ των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων με τη σχολική πραγματικότητα μίλησε η Θοδώρα Αστέρη, Προϊσταμένη Γραφείου Μονάδων Α’ Κύκλου και Συντονίστρια Μονάδων Ενταξιακής και Ειδικής Εκπ/σης του ΙΕΠ. Επανέλαβε το αίτημα για ένα σχολείο χωρίς αποκλεισμούς, ένα σχολείο που θα ανήκει σε όλους. Εργαλεία για την άσκηση στα ανθρώπινα δικαιώματα, ανέφερε, μπορούν να είναι η συμμετοχική μάθηση και η μηδενική ανοχή στη βία και τον εκφοβισμό εντός του σχολικού χώρου. Παράλληλα, τα ανοιχτά Προγράμματα Σπουδών μπορούν να συμβάλλουν σε αυτή την κατεύθυνση.
Το νέο Νομοθετικό Πλαίσιο της Εκπαίδευσης στη Φυλακή παρουσίασε ο Πέτρος Δαμιανός, Δ/ντης του Γυμνασίου – Λυκείου του Ειδικού Καταστήματος Κράτησης Αυλώνα. Υπενθυμίζοντας ότι σύμφωνα με τον Σωφρονιστικό Κώδικα, το μόνο ανθρώπινο δικαίωμα που στερούνται οι κρατούμενοι είναι εκείνο στην κίνηση, αναφέρθηκε στην υποχρέωση της Πολιτείας να ενθαρρύνει και να στηρίζει την εκπαίδευση των κρατουμένων. Σε αυτό το πλαίσιο, ορίζεται Ενιαία Διοίκηση Σχολικών Μονάδων Σωφρονιστικών Καταστημάτων, αναβαθμίζεται και επεκτείνεται η λειτουργία των σχολείων των φυλακών και ορίζεται ένας διευθυντής για όλες τις σχολικές μονάδες, όλων των βαθμίδων, εντός των φυλακών. Κάλεσε δε τους εκπαιδευτικούς να ανταποκριθούν στην πρόσκληση για στελέχωση των συγκεκριμένων σχολικών μονάδων, δεδομένου ότι «μέσα στη φυλακή, η Παιδεία γράφεται με Π κεφαλαίο».
Στις νέες δομές υποστήριξης εκπαιδευτικού έργου ως θεσμική μετακίνηση με ενταξιακό προσανατολισμό, αναφέρθηκε ο Παναγής Κασσιανός, Προϊστάμενος Δ/νσης Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του ΥΠΠΕΘ. Συγκεκριμένα, εντόπισε ως στόχους των νέων δομών την ενδυνάμωση της δημοκρατίας στο σχολείο και την ανάπτυξη μιας νέας κουλτούρας συνεργασίας παράλληλα με τον αναπροσανατολισμό της εκπαιδευτικής πολιτικής στην κατεύθυνση της βελτίωσης της αποτελεσματικότητας της εκπαίδευση. Σε αυτό το πλαίσιο, υποστήριξε, καίριο ρόλο παίζει η μεταβίβαση της ευθύνης από το ένα πρόσωπο σε διεπιστημονική ομάδα. Αυτός είναι και ο στόχος των ΠΕΚΕΣ, των ΚΕΣΥ και των Κέντρων Εκπαίδευσης για την Αειφορία, τα οποία θα προάγουν τη βιωματική μάθηση. Η ισότιμη πρόσβαση όλων στην εκπαίδευση, η ενεργός συμμετοχή και η ενίσχυση κουλτούρας αλληλεγγύης μέσω της ανάπτυξης συνεργατικών πρακτικών ενισχύουν τόσο τις σχέσεις εμπιστοσύνης εντός της σχολικής μονάδας, όσο και της ανάπτυξης της συλλογικής ευθύνης για τη λειτουργία της. Παράλληλα, επισήμανε τον πολύ σημαντικό ρόλο των σχολικών κοινοτήτων σε αυτή την κατεύθυνση.
«Η Δημοκρατία στην Εκπαίδευση ως αίτημα και ως πρόκληση: Προσεγγίζοντας όψεις της σχολικής πραγματικότητας», ήταν το θέμα της εισήγησης του Χρίστου Μηλιώνη, Συντονιστή Εκπαιδευτικού Έργου κλάδου ΠΕ03. Παρουσίασε τη Δημοκρατία στην Εκπαίδευση ως αίτημα κοινωνικό, εκπαιδευτικό, μαθητικό και ως πρόκληση για την πολιτεία, τους εκπαιδευτικούς, τους μαθητές και τις μαθήτριες. Παράλληλα, επισήμανε ότι η Δημοκρατία δεν είναι διδαχή, αλλά βίωμα και προσεγγίζεται μέσω της παιδαγωγικής και διδακτικής λειτουργίας εντός της τάξης με σεβασμό στα δικαιώματα των παιδιών και στόχο τη συνεκπαίδευση, την αποδοχή της ανομοιογένειας και τον σεβασμό των διαφορετικών ρυθμών μάθησης.
Η Ασπασία Οικονόμου, Συντονίστρια Μονάδας Κοινωνικών Επιστημών ΙΕΠ και η Ευαγγελία Κουτίδου, Εκπαιδευτικός ΔΕ, παρουσίασαν το νέο βιβλίο «Σύγχρονος Κόσμος-Πολίτης και Δημοκρατία» της Β’ Λυκείου ως παράδειγμα σχολικού βιβλίου που ανταποκρίνεται θετικά στο αίτημα της εκπαίδευσης στη Δημοκρατία.
Τέλος, ο Ορέστης Διδυμιώτης, από την Ομάδα Δημοκρατικής Παιδείας-ΕΚΠΑ, μιλώντας για την «Αυτονομία: Ο χαμένος κρίκος μεταξύ εκπαίδευσης και Δημοκρατίας», ενημέρωσε για τη δραστηριότητα της ομάδας και την ιστοσελίδα demopaideia.gr. Παρουσίασε δε την εκπαιδευτική διαδικασία ως πορεία προς την αυτονομία, τονίζοντας τη συμμετοχή του υποκειμένου της μόρφωσης σε αυτή.
Τα υλικά και των δύο ημερών του Συνεδρίου θα αναρτηθούν στον ιστότοπο του ΙΕΠ.
